Llywydd y Fenni yn bwrw golwg ar Fenywod a’r Eisteddfod
Mae Dr Elin Jones, Llywydd Eisteddfod Sir Fynwy a’r Cyffiniau wedi dod o hyd i funud sbȃr i olrhain cysylltiad menywod ȃ’r Ŵyl.
Mae’n gant a thri o flynyddoedd ers i’r Eisteddfod Genedlaethol ymweld â’r Fenni, ac roedd hynny ar adeg o derfysg ac ansicrwydd gwleidyddol – ac Eisteddfodol. Bu nifer mawr o streiciau a therfysgoedd yn ardaloedd diwydiannol Cymru yn ystod blynyddoedd cyntaf yr ugeinfed ganrif. Roedd ymgyrch ymosodol y Swffragetiaid dros y bleidlais i fenywod yn codi ofn – a dicter – y cyhoedd hefyd ac wedi tarfu’n sylweddol ar Eisteddfod Genedlaethol 1912*. Does dim rhyfedd bod trefnwyr Eisteddfod 1913 yn y Fenni yn pryderu’n fawr am heddwch yr Eisteddfod honno!
Beth fyddai’n parchedusion Gorsedd y Beirdd 1913 wedi meddwl am Eisteddfod 2016 tybed? Mae menywod wedi hen ennill y bleidlais erbyn hyn, ac mae Archdderwydd o fenyw wedi arwain defodau’r Orsedd. Byddai hynny’n ddigon o ryfeddod i’r Archdderwydd Dyfed, gweinidog di-briod gyda’r Methodistiaid Calfinaidd – yr Archdderwydd o 1905 tan 1923.
A beth am Lloyd George, a ymfalchïai yn y cyfle a gai i lywyddu yn yr Eisteddfod, bob blwyddyn – ac a fu’n darged gan y Swffragetiaid oherwydd ei amharodrwydd i wireddu ei addewidion i gefnogi eu hachos? Efallai y byddai’n fwy parod i weld menyw’n annerch o’r llwyfan – fe ddigwyddai hynny o bryd i’w gilydd, hyd yn oed yn yr oes honno, ac roedd nawdd Arglwyddes Llanofer, Gwenynen Gwent, i’r Eisteddfod ac i bob agwedd ar Gymreictod yn fyw yng nghof ei genhedlaeth ef.
Ond byddai pawb o’r oes honno’n synnu a rhyfeddu i weld sut y mae’r ‘rhyw deg’ (i ddyfynnu ymadrodd poblogaidd iawn ym 1913) yn gwisgo ac yn ymddwyn ar faes yr Eisteddfod. Byddai unrhywun yn meddwl eu bod yn ystyried eu hun yn gyfartal â dynion!
A beth am y lluniau oedd yn y wasg yr wythnos ddiwethaf? Prif Weinidog Prydain a Phrif Weinidog yr Almaen yn eistedd yn gyfeillgar gyda’i gilydd, ac yn cwrdd i drafod dyfodol eu gwledydd yn heddychlon. Dwy fenyw’n llywio llywodraeth, a hynny trwy drafodaeth! Ym 1913, cofiwch, roedd Prydain a’r Almaen yn paratoi am ryfel, a hynny am resymau digon gwan o safbwynt 2016.
Ydy, mae’r byd – a statws menywod – wedi newid yn fawr yn ystod y ganrif ddiwethaf, am 11.30am ar Awst 5ed, fe fydd darlith flynyddol Archif Menywod Cymru ym Mhabell y Cymdeithasau 2 yn datgelu mwy am y Swffragetiaid a’r Eisteddfod, ac yn olrhain hanes un fenyw adnabyddus iawn yn ei dydd, ond sydd wedi llithro i gysgodion hanes. Serch hynny, dyma fenyw a heriodd bob ystrydeb a rhagfarn yn erbyn menwyod a gymerai ran mewn bywyd cyhoeddus, ac a baratodd y ffordd i fenywod gamu ymlaen tuag at gydraddoldeb.
*Mae hanes y Swffragetiaid yn Eisteddfod 1912 yn cael ei ail-fyw ar wefan Casgliad y Werin Cymru ac yn werth ei ddarllen.
n.v.williams July 31st, 2016
Posted In: Treftadaeth
Amgueddfa Newydd am Fenywod – Nodiadau ar Daith i Lundain ac yn Ôl gan Sara Huws
Syffrajetiaid Caerdydd a ‘Jack the Ripper’
Er nad yw hi’n siwrne esmwyth bob tro, mae’r trip gartref o orsaf Paddington i Gaerdydd yn arbennig.
Os taw gwell Cymro, Cymro oddi cartre – wedyn gwell Cymraes ar ei ffordd gatre, greda i.
Rywle rhwng Reading a Swindon mae hudlath (ahem, neu ddiflastod) yn gweu’i ffordd ar hyd y cledrau, a mi fydda i’n teimlo’r ysfa i sgrifennu, i greu ac i fyfyrio am sbel.
Ers gweld lluniau o syffrajetiaid Caerdydd yn gorymdeithio yn Llundain, dwi’n aml wedi meddwl eu teithiau nhw i’r ddinas, bron i gan mlynedd yn ôl.
Pa mor wahanol oedd hi i’n siwrneau ni heddiw?
Sylwais yn arbennig ar y baneri maen nhw’n eu cario yn y lluniau prin sydd ohonyn nhw: pwy frodiodd nhw? Pwy yw’r menywod sy’n codi’r faner a’i chario?
Dechreuais gario baneri bychain gyda fi ar deithiau hir, a’u defnyddio i frodio enwau menywod o hanes Cymru a thu hwnt. Daeth yn brosiect poced ar y cyd â Sian Lile-Pastore, a gallwch ddarllen rhagor am ein gwaith yn brodio hanes menywod yn llyfr diweddaraf Betsy Greer: The Art and Craft of Craftivism.
Detholiad o Faneri ‘Syffrajet’ Cyfoes: Sara Huws a Sian Lile-Pastore
Ac yna, un pnawn yn 2015, agorodd amgueddfa newydd – un a oedd wedi addo dathlu hanes menywod – ond pan ddaeth y sgaffald i lawr, daeth yn amlwg mai amgueddfa i lofrudd merched oedd yn ei le: Amgueddfa Jack the Ripper.
Cyfryngau Cymdeithasol a Sialens Newydd i Ffeministiaid
Roedd yr amgueddfa arfaethedig i fod i olrhain hanes menywod – fel yr rhai a arweiniodd Frwydr Cable Street yn erbyn ffasgwyr, a ymladdodd am hawliau gweithwyr fel y Gwneuthurwragedd Matsys. Yn hytrach na brodio baner arall, mi benderfynais ddefnyddio technoleg i alw ar bobl i ymuno â mi, i greu amgueddfa amgen, fyddai’n dathlu hanes menywod Llundain a thu hwnt.
O’r cychwyn cyntaf, fy ngweledigaeth i, a’m cyd-sylfaenydd, Sarah Jackson, oedd i greu amgueddfa a fyddai’n creu lle i gasglu, dathlu ac arddangos straeon menywod sydd wedi eu hepgor o arddangosfeydd mawr yr amgueddfa draddodiadol. Mewn cyfnod ‘ble mae angen i ni ffemisitiaid gwyn, dosbarth canol, cis, archwilio ein rôl mewn gorthrymu menywod duon, menywod asiaidd, menywod trans*, roedd hwn yn gam pwysig iawn i ni – i ddefnyddio momentwm ein hymgyrch i greu ffordd newydd, gynhwysfawr o olrhain hanes menywod.
Technoleg ac Ymgyrchu
Felly, be sy’n fy nenu i Lundain ar hyn o bryd yw’r East End Women’s Museum.
Ers ei sefydlu’r amser cinio hwnnw, dros twitter ac o Gaerdydd, mae 800 ohonom yn gweithio tuag at greu cartre i hanes menywod yn Llundain – a mae cyfle i chi gymeryd rhan! Cysylltwch â ni dros twitter a facebook – rydym ni’n awyddus iawn i glywed am fenywod o Gymru sydd â chysylltiad teuluol â Dwyrain Llundain, neu sy’n byw yno heddiw ac eisiau gwirfoddoli.
Ymunwch â ni ar y siwrne – wrth i ni gerdded ymlaen dan faner hanes menywod.
Web Team May 27th, 2016
Posted In: Treftadaeth
© MenywodCymru
Cynhelir gan Gwasanaethau Gwybodaeth a Systemau, Prifysgol Abertawe